12 sposobów na zdrowie! Jak obniżyć ryzyko raka

Mówiąc najkrócej, Kodeks jest gotową instrukcją podpowiadającą nam, w jaki sposób zachować zdrowie, a także jak poprawić jego stan. Poszczególne zalecenia zostały przygotowane tak, aby każdy z nas w prostych krokach, mógł poprzez działania w swoim codziennym życiu znacząco obniżać ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. 

Bardzo istotną kwestią jest fakt, że wszystkie informacje zawarte w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem, są pewne i sprawdzone - opierają się na dowodach naukowych (ang. Evidence Based Medicine - medycyna oparta na dowodach). Dlatego też, korzystając z Kodeksu, możemy mieć pewność co do rzetelności zawartych w nim informacji. Poszczególne dowody naukowe zostały również opisane w publikacjach naukowych dostępnych na stronie Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem. 

Europejski Kodeks Walki z Rakiem (polska nazwa - 12 sposobów na zdrowie) zawiera 12 zaleceń dotyczących prewencji pierwotnej (czyli ograniczania działania czynników ryzyka - kancerogenów - na nasz organizm) oraz prewencji wtórnej nowotworów (czyli wykrywania choroby na możliwie najwcześniejszym etapie zaawansowania). Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization) oszacowała, że w przypadku przestrzegania zaleceń Kodeksu przez Europejczyków można byłoby uniknąć nawet 50% wszystkich zgonów nowotworowych w Europie. Czego więc dotyczą zalecenia?

• Dwa pierwsze zalecenia Kodeksu odnoszą się do ograniczenia ekspozycji na dym tytoniowy - chodzi tutaj zarówno o czynne palenie papierosów, ale również o palenie bierne, czyli wdychanie dymu tytoniowego z otoczenia. 
  
  Umieszczenie tych konkretnych zaleceń na samym początku Kodeksu nie jest dziełem przypadku. Dym tytoniowy jest jednym z najsilniejszych czynników rakotwórczych. W jednym papierosie znajduje się około 7 000 substancji chemicznych, z czego aż ponad 70 wykazuje wspomniany silny potencjał rakotwórczy. Palenie tytoniu nadal pozostaje główną przyczyną zgonów nowotworowych. Pomimo tego faktu, według badań przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Społecznej - CBOS w 2019 r., około ¼ dorosłych Polaków nadal pali papierosy. 
  
  Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-10 uzależnienie od nikotyny jest chorobą i zdarza się, że pokonanie tego uzależnienia nie jest łatwe. W takiej sytuacji warto sięgnąć po profesjonalną pomoc oferowaną przez Ogólnopolską Telefoniczną Poradnię Pomocy Palącym, działającą przy Narodowym Instytucie Onkologii w Warszawie. Pod numerami telefonów 801-108-108 oraz 22 211 80 15, od poniedziałku do piątku w godzinach 11.00-19.00 oraz w soboty 9.00-15.00 można uzyskać profesjonalną pomoc i wsparcie.
  
  
• Trzecie zalecenie Kodeksu odnosi się do utrzymania prawidłowej masy ciała. Otyłość stanowi drugi najważniejszy po paleniu tytoniu czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. Ponadto, otyłość, która jest jednostką chorobową samą w sobie (wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób  ICD-10) przyczynia się również do wystąpienia szeregu innych chorób, m.in. chorób układu krążenia.
  
  
• Zalecenie nr 4 dotyczy zachowania regularnej aktywności fizycznej, co jest udowodnionym czynnikiem protekcyjnym, czyli chroniącym nas przed nowotworami - np. rakiem jelita grubego, rakiem piersi i wieloma innymi. Kodeks zaleca, aby każdego dnia poświęcić 60 minut na ruch o średniej intensywności, lub alternatywnie 30 minut na ruch o wysokiej intensywności.
  
  
• Rekomendacja nr 5 odnosi się do zdrowego odżywiania. Kodeks podkreśla m.in. istotność spożywania nieprzetworzonej żywności czy ograniczania spożycia mięsa - w szczególności czerwonego. W ostatnich latach niepokój może budzić również rosnące spożycie cukru w Polsce, co z kolei przekłada się także na zwiększone ryzyko nadwagi i otyłości (zalecenie nr 3).
  
  
• Nawet najmniejsza ilość alkoholu ma potencjał rakotwórczy. Zalecenie nr 6 zachęca nas do maksymalnego ograniczenia spożycia alkoholu lub abstynencji. Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu, a jego równoczesne spożycie z paleniem papierosów ogromnie zwiększa ryzyko m.in. nowotworów głowy i szyi (np. rak języka, rak gardła).
  
  
• Okres letni zachęca nas do korzystania z kąpieli słonecznych - należy jednak pamiętać, że promieniowanie ultrafioletowe (UV) emitowane przez słońce jest czynnikiem rakotwórczym, przed którym należy się chronić, np. poprzez unikanie ekspozycji na słońce w godzinach 10-16 oraz używanie ochronnych kosmetyków i odzieży. Dodatkowo, promieniowanie UV obniża ogólną odporność naszego organizmu. Zalecenie nr 7 Kodeksu zachęca również do całkowitego zrezygnowania z korzystania z łóżek opalających, czyli tzw. solariów.
  
  
• Zalecenia nr 8 i 9 dotyczą odpowiednio konieczności przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, a także możliwości występowania promieniowania radonowego. Radon to gaz szlachetny, bez zapachu i bez koloru, który wykazuje działanie rakotwórcze względem płuc. W tej części Kodeksu możemy dowiedzieć się więcej na temat prewencji tego rzadszego w przypadku Polski czynnika rakotwórczego.
  
  
• Zalecenie 10 dotyczy zdrowia kobiet. Wyniki badań naukowych potwierdzają, że karmienie piersią obniża ryzyko zachorowania kobiet m.in. na raka piersi i raka jajnika. Oprócz tego, Kodeks zwraca szczególną uwagę na ograniczenie stosowania hormonalnej terapii zastępczej - HTZ (stosowanej w celu łagodzenia przebiegu menopauzy). Przedłużone w czasie stosowanie HTZ może zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi.
  
  
• Nawet 15-20% nowotworów złośliwych powodowanych jest przez wirusowe lub bakteryjne czynniki infekcyjne. Dlatego też, aby uniknąć zachorowania na raka szyjki macicy i raka wątroby zalecenie nr 11 dotyczy rekomendacji szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) oraz wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV).
  
  
• Ostatnia z rekomendacji Kodeksu dotyczy działań z zakresu prewencji wtórnej - badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi (mammografia), raka szyjki macicy (cytologia) i raka jelita grubego (kolonoskopia). Badania te są w pełni bezpieczne i refundowane w ramach programów przesiewowych. Dzięki tym badaniom można wykryć chorobę na bardzo wczesnym etapie zaawansowania - co znacząco ułatwia leczenie - a nawet wykryć zmiany przednowotworowe.

Według najnowszych danych Krajowego Rejestru Nowotworów w Polsce, w 2018 roku odnotowano ponad 167 tys. nowych przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe oraz ponad 101 tys. zgonów spowodowanych przez tę grupę chorób. W Polsce, nowotwory stanowią drugą przyczynę zgonów, z kolei na świecie - wg danych WHO - pierwszą, powodując w 2020 r. blisko 10 mln zgonów (przy 19,3 mln nowych zachorowań). 

Zgodnie z prognozami epidemiologicznymi (GLOBOCAN2020) przewidywany jest stały wzrost liczby przypadków chorób nowotworowych, który na świecie w 2040 roku ma osiągnąć poziom 28,4 mln nowych zachorowań. Działania prewencji pierwotnej i wtórnej - opisane w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem - zgodnie z rekomendacjami WHO, są jednym z najważniejszych elementów, które mogą skutecznie zmniejszyć prognozowane obciążenie chorobami nowotworowymi. To właśnie w naszych rękach i w naszych indywidualnych zachowaniach zdrowotnych znajduje się skuteczna "szczepionka" na raka.

Artykuł jest częścią kampanii społecznej "Planuję długie życie" realizowanej w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030, finansowanej ze środków Ministra Zdrowia. Chcesz wiedzieć więcej wejdź na stronę: planujedlugiezycie.pl

dr n. o zdr. Paweł Koczkodaj