Chirurgiczna czy FFP2? Rodzaje masek ochronnych

Wielu z nas używa masek chirurgicznych lub bawełnianych. Właściwości filtracyjne maski, dodatkowe właściwości warunkujące przepuszczalność materiału, z jakiego jest wykonana, oraz jej kształt determinują wybór PPE do konkretnych procedur medycznych i obszarów użytkowania oraz maksymalny czas noszenia maski. Czym się różnią? Wyjaśnia mgr Jolanta Łoś specjalista z dziedziny pięlęgniarstwa epidemiologicznego na łamach Biuletynu Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych w Łodzi.

W przypadku SARS-CoV-2 dominującą drogą transmisji jest droga kropelkowa. Powstające w czasie mówienia, kaszlu lub kichania cząstki są stosunkowo duże, nie przenoszą się na dalsze odległości i szybko opadają grawitacyjnie. Nie da się ich również wciągnąć pod maskę chirurgiczną wraz z powietrzem nabieranym w czasie wdechu. Podczas niektórych procedur medycznych może natomiast dojść do powstania aerozolu, a że cząstki materiału biologicznego są małe (<1 mm) i mogą się przez dłuższy czas unosić w powietrzu, więc istnieje ryzyko, że podczas wdechu zaciągnie się je pod maskę (przez nieszczelności) wraz z powietrzem, w którym zawieszony jest aerozol. Oto, jakie są rodzaje masek ochronnych:

Wielorazowe maseczki bawełniane, własnej produkcji, chronią tylko przed dużymi kroplami, ale zapewniają ochronę przed odruchem dotykania twarzy. Trzeba je prać po każdym użyciu w 60 st. C, a następnie prasować. Bardzo istotne jest także, by maska szczelnie przylegała do twarzy, nie była za mała ani za duża. Maseczki są skuteczne tylko wtedy, gdy są stosowane w połączeniu z częstym myciem rąk wodą z mydłem (przez 30 sek.) lub dezynfekcją preparatem na bazie alkoholu. 

W obliczu możliwości braku masek jednorazowych i innych środków PPE (personal protective equipment - środki ochrony indywidualnej) w pierwszej kolejności należy zadbać o ich racjonalne używanie. W dniu 19 marca br. WHO wydała dokument opisujący racjonalne używanie PPE, adresowany przede wszystkim do osób koordynujących dystrybucją PPE, jak i do instytucji odpowiedzialnych za zdrowie publiczne. Zawarto w nim zalecenia dotyczące stosowania PPE w zależności od miejsca, personelu i rodzaju wykonywanych czynności. 

WHO nie zaleca stosowania masek materiałowych. ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control - Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób) zwraca uwagę na niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem materiałowych masek wielokrotnego użytku. 

Maski takie mogą nawet zwiększać ryzyko zakażenia z powodu szybkiego zawilgacania, zatrzymywania wirusa i przepływu cieczy przez materiał maski. 

Udowodnione zostało, że penetracja cząstek przez materiał sięga nawet 90%. Wykazano ponadto, nawet w badaniu z randomizacją, że częstość występowania grypopodobnej choroby układu oddechowego była większa w grupie pracowników stosujących maski materiałowe. 

Pewnym rozwiązaniem w sytuacji zupełnego braku właściwych masek medycznych może być zastosowanie przyłbicy oraz zasłonięcie ust i nosa tkaniną (wówczas może być to maska materiałowa). Przyłbice pozwalają na pracę w okularach i komfortowe oddychanie. Można je czyścić preparatem na bazie 60% alkoholu. Są jedno lub wielokrotnego użytku. Nie jest to jednak rozwiązanie w pełni chroniące przed zakażeniem, szczególnie, jeśli w pomieszczeniu wykonuje się procedurę związaną z powstawaniem aerozolu.

Maseczki chirurgiczne jednorazowe produkowane są z włókniny polipropylenowej (2-3 warstwy). Mają postać prostokąta z zakładkami lub fałdkami. Do utrzymywania ich na głowie służą gumki albo troki zawiązywane z tyłu głowy. Maski chirurgiczne są bezzapachowe, dobrze przepuszczają powietrze i nie utrudniają oddychania, a ponadto umożliwiają w miarę ścisłe dopasowanie do twarzy. Różnią się między sobą grubością, a więc i zdolnością do ochrony. Jednak należy mieć na uwadze, że im grubsza maska, tym trudniej jest przez nią oddychać. Maski chirurgiczne mają, zatem spełnić dwie podstawowe funkcje. 

• Prawidłowo noszone blokują krople mogące zawierać bakterie i wirusy, uniemożliwiając im dotarcie do ust i nosa noszącego maskę. 
• W przypadku noszenia ich przez osobę chorą zmniejszają rozprzestrzenianie się bakterii i wirusów podczas kaszlu i kichania. Noszone przez personel medyczny niwelują też możliwość przeniesienia śliny i innych wydzielin z dróg oddechowych na pacjenta. 

Maska chirurgiczna skutecznie blokuje krople i większe cząstki, nie filtruje ani nie blokuje natomiast bardzo małych cząstek, które mogą znaleźć się w powietrzu podczas kaszlu, kichania lub niektórych zabiegów medycznych, takich jak intubacja. Przeznaczone są do ochrony przed kroplami lub cząstkami o średnicy większej niż 100 μm, podczas gdy wirus SARS-CoV-2 ma kształt zasadniczo kulisty, choć nieco pleomorficzny, o średnicy 60-140 nm - a zatem 100-krotnie mniejszej niż średnica porów. 

Maseczki chirurgiczne jednorazowe mają kilka istotnych wad. 

W przypadku, gdy są nieprawidłowo założone (np. maska, która zakrywa tylko usta, a nie zakrywa nosa, nie spełnia swojej funkcji), ochrona przed przenoszeniem chorobotwórczych drobnoustrojów zostaje znacznie ograniczona. Dlatego też tak ważne jest, aby stosować maseczki, które da się dobrze dopasować do twarzy. 

Stopień ochrony przed zakażeniem obniża się również, kiedy maseczka noszona jest przez kilka godzin. Ma to związek z nabieraniem wilgoci. W zależności od liczby warstw materiału, maseczki zachowują maksymalną skuteczność do kilkunastu minut użytkowania. Należy je, zatem regularnie zmieniać wg zaleceń producenta.

Stosowanie maski przez osobę zakażoną SARS-CoV-2

Maska nałożona na usta i  nos osoby zakażonej znacznie ogranicza wydostawanie się cząstek zakaźnych na zewnątrz i kontaminację otoczenia chorego oraz możliwość zakażenia innych osób. Wydzielina z dróg oddechowych osadza się na wewnętrznej powierzchni maski (skierowanej do twarzy). Osoby z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 lub z rozpoznanym Covid19 powinny nosić maskę chirurgiczną, a nie maskę z zaworkiem. Powietrze wydychane, uchodzące przez zaworek nie jest filtrowane i cząstki zakaźne są wydalane na zewnątrz, zamiast się osadzać na wewnętrznej powierzchni maski.

Półmaski medyczne należą do podstawowych PPE dla pracowników medycznych, mogą też zmniejszyć ryzyko transmisji SARS-CoV-2 od osoby zakażonej. Półmaski filtrujące złożone są nie tylko z warstw materiału, ale też z filtra oczyszczającego. Norma PN-EN 149: 2001 jasno określa trzy klasy ochrony półmasek: FFP1, FFP2 oraz FFP3. FFP to skrót pochodzący od angielskiego filtering face piece oznaczająca nic innego, jak "filtrująca osłona twarzy".

Wszystkie sprawdzają się podczas filtracji płynnych pyłów oraz cząstek stałych, które mogłyby przedostać się do dróg oddechowych. Jednak różnią się przede wszystkim granicą maksymalnego przecieku wewnętrznego, tj. maksymalnego stopnia nieszczelności maski wynikającego z niecałkowitego przylegania maski do skóry twarzy oraz ewentualnych nieszczelności zaworu wydechowego.

Różne są także dopuszczalne czasy ich używania. Niektóre modele są jednorazowego użytku, inne można stosować wielokrotnie (z zachowaniem odpowiednich procedur bezpieczeństwa). Parametry danej maski można rozpoznać na podstawie oznaczeń. Co oznaczają poszczególne symbole w specyfikacji maski filtrującej? Co oznaczają symbole w specyfikacji maski? FF część twarzowa maski P1,P2,P3 poziom ochrony filtra NR maska jednokrotnego użytku R maska wielokrotnego użytku D maska do pracy w zapylonych pomieszczeniach Najwyższy poziom ochrony zapewniają maski FFP3 (poziom ochrony filtra około 99 proc.). 

Maseczki wielorazowe wymagają regularnego wymieniania filtra (co 28 dni lub częściej), natomiast w przypadku masek jednorazowych w specyfikacji powinna pojawić się informacja, przez jaki czas można je użytkować. 

Półmaski powodują wzrost oporu wdechu. Im dłużej są użytkowane, tym wchłonięty pył bardziej utrudnia oddychanie. Co więcej, ich efektywność maleje wraz ze wzrostem dwutlenku węgla oraz pary wodnej pomiędzy czaszą półmaski a twarzą (tzw. przestrzeń martwa). Koncentracja dwutlenku węgla w przestrzeni martwej wzrasta z każdym kolejnym wydechem. W celu poprawienia komfortu użytkowania stosuje się zaworki wydechowe jednokierunkowe, które przyspieszają cyrkulację gazów. Rozważając zakup maski przeciwpyłowej, warto wybierać te wyposażone w tego rodzaju udogodnienie.

Tego typu maski filtracyjne używane przez personel medyczny mają wypukły kształt oraz wiązania pozwalające na ścisłe dopasowanie do twarzy, a także filtry skutecznie zatrzymujące cząstki, znajdujące się w powietrzu. Symbol "N95" oznacza, że tego typu maska blokuje co najmniej 95 procent bardzo małych cząstek, o wielkości do 0,3 mikrona. Wykonane są z 4-5 warstw (warstwy zewnętrzne ją polipropylenowe, środkowe - polipropylenowe o różnym ładunku elektrycznym). Działają inaczej niż zwykła maseczka chirurgiczna, jednak należy pamiętać, że nie zabezpieczają użytkownika w stu procentach. Mogą być wykorzystywane tylko jeden raz, potem muszą zostać zutylizowane. Postępujemy, więc z nimi tak, jak z jednorazowymi maseczkami chirurgicznymi.

Osoby z przewlekłymi  chorobami układu oddechowego, serca lub innymi chorobami płuc powinny mieć na uwadze, że maski N95 utrudniają oddychanie. Niektóre rodzaje tego typu masek mają zawory wydechowe, które pomagają w oddychaniu i usuwaniu ciepła oraz wilgoci, ale takie nie mogą być stosowane w sytuacjach wymagających sterylności. Maski N95 trudno jest stosować dzieci i u osób z owłosieniem na twarzy, ponieważ aby taka maska spełniła swoje zadanie, musi być szczelne dopasowana do twarzy. Pamiętajmy jednak, że maski medyczne N95 są niezbędne przede wszystkim pracownikom medycznym oraz osobom udzielającym pierwszej pomocy. Tego typu środki ochrony przeznaczone są do użytku w podmiotach ochrony zdrowia i muszą posiadać odpowiednie certyfikaty. Ponadto przed użyciem masek medycznych N95 przeprowadza się test dopasowania do twarzy, aby rzeczywiście chroniły użytkownika.

Źródła:

Medycyna Praktyczna

Biutelyn Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych w Łodzi; nr 5-6/2020