Rak piersi jest najczęstszym nowotworem występującym u kobiet. Każdego roku rozpoznaje się go u ponad 20 tysięcy Polek. Wczesne wykrycie daje dużą szansę na wyleczenie. Październik już od wielu lat jest miesiącem walki z rakiem piersi, czasem, w którym o tej chorobie mówi się wiele, po to by budować świadomość i zachęcać kobiety do badań. O profilaktyce raka piersi, dziennikarka RMF FM rozmawiała z lek. Aleksandrą Przybyłko z Oddziału Radioterapii Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego im. prof. Kornela Gibińskiego w Katowicach, Zakładu NU-MED Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej w Katowicach.
Anna Kropaczek, RMF FM: Jakie są podstawowe zasady dotyczące profilaktyki raka piersi? Wiemy, że wyróżnia się profilaktykę pierwotną i wtórną...
Aleksandra Przybyłko, lek. rezydent w trakcie specjalizacji z radioterapii onkologicznej: Profilaktyka wtórna to zachowania, które pomagają nam szybko wykryć chorobę. Jeśli chodzi o profilaktykę pierwotną, to przede wszystkim zmiana stylu życia, czyli... wysypianie, stosowanie diety bogatej w owoce, warzywa, dużą ilość wody. Mówiąc o profilaktyce pierwotnej mamy również na myśli aktywność fizyczną - walczymy z nadwagą i otyłością, które mają ogromny wpływ na wiele cywilizacyjnych chorób. Bardzo ważnym aspektem jest również ograniczenie spożywania alkoholu oraz unikanie czynnego i biernego palenia papierosów.
Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie na raka piersi?
Etiologia raka piersi jest nieznana, nie mamy zbyt dużego wpływu na to, czy choroba się rozwinie. Najczęściej na raka piersi chorują kobiety (ok. 99 proc. chorych), ale nowotwór ten może również występować u mężczyzn (ok. 1 proc.). Najczęściej dotyczy on kobiet ok. 50.-70. roku życia, ale chorują też kobiety w młodszych i starszych grupach. Dziedziczenie genetyczne - mamy znane dwie mutacje genu BRCA1 i BRCA2 - są to czynniki, które również wpływają na zwiększenie częstości występowania nowotworów piersi. Szacuje się, ze ok. 8 proc. pacjentek jest nosicielkami takiego genu. Należy pamiętać także o kobietach otyłych, nieuprawiających sportu, które nie prowadzą zdrowego stylu życia. Należy wspomnieć o "zaburzeniach" hormonalnych zwiększających ryzyko zachorowania - wczesne miesiączkowanie, późna menopauza, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej czy antykoncepcji długoterminowej.
Kiedy zacząć się badać?
Pierwszym badaniem diagnostycznym, które jest stosowane w profilaktyce wtórnej jest USG piersi. Jest to badanie dedykowane kobietom młodszym. Pierwsze badanie powinno być wykonane ok. 20. roku życia. Między 20. a 30. rokiem życia, co dwa lata kobieta powinna wykonać sobie badanie USG obydwu piersi. W przypadku kobiet starszych mówimy już o mammografii, ponieważ mamy inną budowę gruczołu piersiowego. U młodych kobiet jest więcej tkanki gruczołowej, u kobiet starszych tkanki tłuszczowej, dlatego badanie jest dokładniejsze u kobiet starszych. Mammografia to badanie wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie. Wykonujemy zdjęcie w dwóch projekcjach. Kobiety powinny wykonywać mammografię ok. 40.-50. roku życia, jeśli nic się nie dzieje, a przy podejrzanych zmianach - można rozpocząć wcześniej, nie ma granic wiekowych.
Wspomniała pani, że rak piersi dotyczy nie tylko starszych kobiet, czyli panie w wieku np. 20 lat też chorują?
Niestety statystyki i nasze prognozy pokazują, że coraz więcej młodych kobiet ma rozpoznaną chorobę nowotworową. Dlatego bardzo ważne jest uczestnictwo w programach profilaktycznych, które są tworzone przez państwo. Mam na myśli mammografię piersi, dedykowaną kobietom między 50. a 60. rokiem życia, które w ciągu ostatnich dwóch lat nie miały wykonywanego takiego badania, nie miały stwierdzonej wcześniej choroby nowotworowej. Od 1 listopada następuje zmiana w tym programie profilaktycznym, widełki wiekowe zostają rozszerzone - kobiety od 45. do 74. roku życia będą już mogły wykonać bezpłatnie.
Możemy wyczuć sobie guza w piersi i w związku z tym ważne jest samobadanie piersi. Kiedy je wykonywać i w jakim wieku zacząć?
Tak naprawdę podstawą diagnostyki jesteśmy my same - kobiety powinny badać sobie piersi raz w miesiącu, najlepiej dzień do trzech dni po zakończonej miesiączce. Panie po menopauzie / niemiesiączkujące również powinny sobie wybrać jeden stały dzień w miesiącu, kiedy to badanie będą wykonywały. Jak najmłodsze kobiety powinny zacząć się badać, bo statystyki pokazują, że mamy coraz więcej zachorowań wśród młodych kobiet. Bardzo ważne jest także wykonanie raz do roku badania piersi przez lekarza. Może to być lekarz rodzinny, ginekolog, onkolog. Warto wówczas po tym badaniu wykonać samodzielnie badanie piersi, żeby stwierdzić, jak wygląda prawidłowa pierś i żeby na przyszłość dało nam to możliwość odniesienia się, gdy coś podejrzanego zauważymy.
Jak przeprowadzić samobadanie piersi?
Samobadanie składa się z dwóch części. Po pierwsze z oglądania. To jest bardzo ważne, żeby stanąć przed lustrem, obejrzeć się dokładnie, zwrócić uwagę na symetrię piersi, czy są one podobnej wielkości, czy brodawki sutkowe są prawidłowe i takie same, czy nie zmieniły kształtu albo koloru, czy kolor skóry się nie zmienił, czy nie ma wzmożonego unaczynienia żylnego w obrębie jednej piersi, czy nie mamy zaciągnięć skóry. Te wszystkie zmiany są widoczne gołym okiem i już mogą wzbudzać u nas pewne podejrzenia i niepokój. Drugim ważnym aspektem jest badanie palpacyjne piersi, czyli dotykiem. Można je zrobić np. pod prysznicem, kiedy kobieta jest zrelaksowana. Badamy okrężnymi ruchami, trzema palcami najpierw prawą ręką pierś lewą i analogicznie drugą pierś. Powinno być wykonane badanie symetryczne, sprawdzające, czy nie wyczuwamy żadnych zgrubień pod pachą i na piersi. To wszystko daje nam możliwość wczesnego wykrycia nowotworu. Samobadanie jest oczywiście również obarczone pewnymi ograniczeniami przez brak doświadczenia, jednak cykliczne samobadanie comiesięczne pomaga nam stwierdzić, że może coś nieprawidłowego w tej piersi jest.
Czy kobiety powinny badać się częściej, jeżeli w rodzinie chorowała mama, babcia albo ciocia,? Czy powinny mieć częściej np. mammografię?
Oczywiście, że tak. Między innymi program profilaktyki raka piersi, który jest w Polsce, obejmuje takie kobiety. Dostają pisemne wezwanie do badania częściej, niż co dwa lata, czyli co 12 miesięcy. Są to m.in. kobiety, które mają stwierdzoną mutację genu BRCA1 lub BRCA2 oraz stwierdzone w wywiadzie rodzinnym występowanie raka piersi u bliskich kobiet, czyli matki, babci czy siostry.
Czy rak piersi jest wyleczalny?
Jest. Złota zasada: im wcześniej go wykryjemy, tym mamy lepsze rokowania i lepsze metody leczenia. Najważniejsza jest profilaktyka - zakładamy, że jesteśmy zdrowi i chcemy ten nasz stan zdrowia utrzymać. Wykrywamy choroby przez przypadek. Dlatego im szybciej wykryjemy, tym lepsze będą skutki leczenia, tym terapia dla pacjentki będzie bardziej komfortowa. Najważniejsze w leczeniu raka piersi jest określenie stanu zaawansowania, typu histologicznego. Dlatego w programach, które mamy w Polsce obecnie, badania profilaktyczne składają się z dwóch etapów. Pierwszym etapem jest badanie diagnostyczne (mammografia), czyli wykrywamy, czy zmiana jest i wówczas mamy diagnostykę pogłębioną - może to być USG piersi, ale również może to być biopsja z badaniem histopatologicznym. Pozwala nam to na włączenie odpowiedniego leczenia. Bardzo ważne jest, żeby pacjentki, które mają stwierdzone zmiany w obrębie piersi, kierowały się do szpitali, które zapewniają wysoko wyspecjalizowaną opiekę i wykwalifikowany personel. W szpitalach funkcjonuje Breast Cancer Unit. To jest zespół lekarzy z różnych dziedzin, którzy zajmują się onkologią - chirurg onkologiczny, radioterapeuta, onkolog kliniczny i radiolog, którzy wspólnie omawiają konkretny przypadek pacjentki, zapraszają ją do siebie, badają fizykalnie, oceniają badania radiologiczne i wspólnie mogą podjąć decyzję, co do najlepszego i najbardziej efektywnego leczenia. W Polsce leczeniem, które najczęściej jest stosowane, jest chirurgia. Może być uzupełniane o leczenie napromienianiem, czyli radioterapią i leczeniem systemowym w zależności od typu biologicznego raka. Może to być hormonoterapia, chemioterapia, leczenie molekularne, immunoterapia. Mamy mnóstwo różnych alternatyw.
Czy zawsze rak piersi wiąże się z usunięciem piersi?
Nie zawsze. Wszystko zależy od typu raka, zaawansowania, wieku pacjentki. Po to też są zespoły multidyscyplinarne, żeby wspólnie podjąć decyzję, co dla pacjentki będzie najkorzystniejsze. W ramach chirurgii stosowane są m.in. operacje klinowe polegające na usunięciu fragmentu piersi. Te zabiegi nie wpływają znacząco na wygląd piersi, choć wiadomo, że na psychikę pacjentki na pewno. Dlatego kobieta zawsze powinna mieć oparcie w psychologu, w rodzinie, w zespole lekarskim, który ją zrozumie i wysłucha, aby zawsze czuła się kobietą.
