Jak zmniejszyć umieralność z powodu raka płuca

Najczęstszą przyczyną raka płuca jest czynne lub bierne palenie tytoniu, ponieważ około 90% zachorowań dotyczy osób palących. Pozostałe zachorowania (około 10%) mogą być związane z czynnikami środowiskowymi (np. narażenie na radon, azbest lub niektóre metale) lub przyczynami genetycznymi. Należy podkreślić, że tzw. bierne palenie (np. narażenie na działanie dymu tytoniowego osób przebywających w sąsiedztwie palących) jest równie szkodliwe - narażenie dotyczy dzieci i młodzieży.

Zmniejszenie narażenia na działanie szkodliwych składników dymu tytoniowego jest najskuteczniejszą metodą zmniejszenia zachorowalności na raka płuca. Bardzo ważne jest - oprócz przekonania o szkodliwości palenia tytoniu i tworzenia przestrzeni wolnych od dymu - pomaganie osobom palącym w wychodzeniu z nałogu palenia w poradniach antynikotynowych, co zmniejsza ryzyko zachorowania. 

Zmniejszenie umieralności z powodu raka płuca można osiągnąć przez uczestniczenie w programie wczesnego wykrywania, który od 2020 roku jest prowadzony w Polsce. Program ma zasięg ogólnopolski - osoby bez objawów i należące do grupy ryzyka (wiek 55-74 lata oraz 20 lub więcej lat, w których codziennie wypalane były przynajmniej 20 papierosy i nie udało się zaprzestać palenia przez okres 15 lat) powinny zgłaszać się na bezpłatne badanie z wykorzystaniem niskodawkowej tomografii komputerowej. 

Badania mogą być również wykonywane u osób w przedziale 50-55. roku życia w sytuacji współwystępowania dodatkowych czynników (np. narażenie na radon i azbest oraz inne szkodliwe czynniki fizyczne i chemiczne, występowanie nowotworów płuca w najbliższej rodzinie lub ustalone wcześniej rozpoznanie przewlekłej choroby obturacyjnej płuc). Osoby spełniające wymienione wyżej kryteria powinny kierować się do ośrodków odpowiedzialnych za prowadzenie programu, które znajdują się w każdym województwie (wykaz ośrodków na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia - pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/profilaktyka-raka-pluca).

Bardzo ważne jest kierowanie uwagi na objawy, które mogą być związane z rakiem płuca. Objawem niepokojącym i wskazującym na konieczność zgłoszenia się do lekarza jest przewlekły kaszel (szczególnie u osób palących papierosy) lub zmiana jego charakteru oraz nawracające stany zapalne układu oddechowego. Inne objawy (np. duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie lub utrata masy ciała) towarzyszą bardziej zaawansowanym zmianom chorobowym.

Należy pamiętać, że wystąpienie objawów z układu oddechowego u osób obciążonych czynnikami ryzyka (przede wszystkim  wieloletnie narażenie na dym tytoniowy) nakazuje przeprowadzenie przez lekarza dokładnego wywiadu i badania przedmiotowego oraz często jest wskazaniem do podejmowania dalszej diagnostyki. W ramach diagnostyki zawsze konieczne jest konwencjonalne badanie rentgenowskie płuc oraz u większości chorych wymagana jest tomografia komputerowa klatki piersiowej, a następnie - w zależności od sytuacji - inne procedury (np. badanie magnetycznego rezonansu ośrodkowego układu nerwowego lub pozytonowej tomografii emisyjnej). 

Przykładem błędnego postępowania u osób z obecnością niepokojących objawów związanych z układem oddechowym jest kolejne stosowanie antybiotyków, które nie poprawiają stanu chorego. W sytuacji utrzymywania się kaszlu lub innych objawów należy wykonać badanie rentgenowskie płuc, którego następstwem mogą być dalsze działania diagnostyczne. Jednym z najważniejszych problemów - związanych z rakiem płuca w Polsce - jest zbyt długi czas od wystąpienia pierwszych objawów do ustalenia rozpoznania i rozpoczęcia właściwego leczenia.

Osoby z niepokojącymi objawami, które mogą sugerować chorobę układu oddechowego, nie powinny odraczać konsultacji u lekarzy. Objawy - wspomniane wyżej - mogą być sygnałem obecności różnych chorób układu oddechowego (między innymi - nowotwór). Wczesne uzyskanie porady lekarskiej i wdrożenie odpowiednich badań jest szczególnie istotne w okresie epidemii, kiedy - niejednokrotnie - osoby z objawami opóźniają zgłoszenie w obawie przed zakażeniem koronawirusem.

Leczenie chorych z rozpoznaniem raka płuca powinno mieć charakter skojarzony, co oznacza konieczność wykorzystania najczęściej więcej niż jednej metody postępowania w celu uzyskania najlepszych wyników - przykładem jest stosowanie uzupełniającej chemioterapii po leczeniu chirurgicznym lub jednoczesnej radioterapii i chemioterapii. Leczenie powinno być zawsze poprzedzone dokładną diagnostyką patomorfologiczną (w tym - określenie genetycznej charakterystyki nowotworu umożliwiającej indywidualizowanie leczenia).

Najlepsze wyniki można uzyskać, gdy diagnostyka i leczenie jest prowadzone w ośrodkach posiadających możliwość wykorzystania wszystkich metod. Ośrodki kompleksowej opieki nad chorymi są w Polsce bardzo potrzebne w celu zapewnienia odpowiednio sprawnej diagnostyki i właściwego wykorzystania dostępnych metod leczenia wszystkim chorym. Należy pamiętać, że kompleksowość opieki obejmuje również rehabilitację po leczeniu (w tym - również wsparcie psychologiczne i poradnictwo dietetyczne), ponieważ coraz więcej chorych będzie wyleczonych i wymagają oni postępowania zapewniającego powrót do funkcjonowania sprzed choroby. Bardzo ważne jest również stworzenie możliwości korzystania z poradnictwa antytytoniowego, ponieważ kontynuowanie palenia po zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego jest silnym czynnikiem ryzyka nawrotu choroby.

W podsumowaniu należy podkreślić znaczenie zapobiegania zachorowaniu na raka płuca przez wyeliminowanie narażenia na szkodliwe składniki dymu tytoniowego oraz wczesnego wykrywania w ramach programu realizowanego przez Ministerstwo Zdrowia. Ogromne znaczenie ma szybkość i właściwy zakres diagnostyki oraz kompleksowość postępowania leczniczego.

Prof. dr hab. n. med. Maciej Krzakowski
Krajowy konsultant w dziedzinie onkologii klinicznej

Narodowy Instytut Onkologii - Państwowy Instytut Badawczy im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Artykuł jest częścią kampanii społecznej "Planuję długie życie" realizowanej w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030, finansowanej ze środków Ministra Zdrowia.

Przeczytaj więcej na temat kampanii Planuję długie życie