Pracujesz w nocy? Powinieneś to przeczytać

O negatywnych skutkach regularnej pracy w nocy chyba nie trzeba nikogo przekonywać. W jaki sposób możemy pomóc swojemu organizmowi zminimalizować efekty takiego trybu życia? Przeczytajcie, co eksperci radzą w tej sprawie.

Jak przypomina ekspert Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego, praca w nocy i spanie w dzień ma poważny wpływ na nasze życie.

"Odwrócenie tego porządku poprzez pracę w porze nocy i sen w porze dnia, jest przyczyną występowania objawów określanych jako zespół długu czasowego (ang. jet lag). Objawy te szybko przemijają, gdy zachodzi ostra desynchronizacja zewnętrzna, mająca miejsce np. w chwili rozpoczęcia pracy nocnej lub po przylocie do nowej strefy czasowej. Mają one charakter przewlekły przy wieloletniej pracy w systemie zmianowym, na zmianie nocnej" - wyjaśnia w artykule "Biologiczne skutki pracy zmianowej" na stronach CIOP-PIB dr n. med. Krystyna Zużewicz.

Oto jak objawia się "dług czasowy":

• rozdrażnienie, zmieszanie,
• zaburzenia snu,
• obniżenie siły mięśniowej,
• zaburzenia perystaltyki jelitowej,
• zaburzenia poczucia odległości i upływu czasu,
• pogorszenie koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Możliwości adaptacyjne do pracy nocnej są różne dla każdego. Warto wziąć pod uwagę, że obniżają się one wraz z wiekiem, dlatego specjaliści nie zalecają pracy trzyzmianowej dla osób powyżej 45 roku życia.

Gdy pracownik nie wykazuje charakterystycznych dla pracy zmianowej zaburzeń zdrowotnych, nie ma problemu z takim systemem pracy i jego konsekwencjami dla życia poza pracą - nie ma przeciwwskazań, aby taką pracę podjął lub kontynuował, jednak dotyczy to zaledwie ok. 10 proc. populacji pracowników zmianowych.

Jak z kolei przypomina prof. Edyta Reszka z Zakładu Badań Translacyjnych Instytutu Medycyny Pracy im. Jerzego Nofera w Łodzi, "przeprowadzone do tej pory badania wskazują jednoznacznie, że praca zmianowa, która zaburza zegar biologiczny człowieka, prowadzi do negatywnych konsekwencji zdrowotnych u pracowników".

Stwierdzono, iż zaburzenia czynności przewodu pokarmowego i zaburzenia metaboliczne występują u 25-75 % zatrudnionych w trybie zmianowym i tylko 10-25 % pracowników dziennych. Choroba wrzodowa występuje 2-8 razy częściej u pracowników zmianowych z pracą w nocy i rozwija się już po 5-6 latach zatrudnienia, zaś u pracowników dziennych dopiero po 12-14 latach.

W badaniach przeprowadzonych w końcu lat 90-tych stwierdzono, że u pracowników zmianowych ryzyko chorób układu krążenia jest większe o 40% w porównaniu z pracownikami dziennymi.

Z pracą zmianową zaczęto też łączyć bezdech nocny, który sprzyja senności w ciągu dnia i tendencji do mikrodrzemek.

Oto objawy braku tolerancji pracy zmianowej/nocnej:

• zaburzenia snu, funkcji układu pokarmowego i sercowo-naczyniowego
• chroniczne zmęczenie, zaburzenia psychoneurotyczne
• zaburzenia funkcjonowania społecznego
• nasilenie palenia papierosów i spożywania używek, alkoholu, leków
• niechęć do dalszego wykonywania pracy zmianowej

W efekcie obserwuje się większą wypadkowość w pracy, problemy społeczne czy rodzinne, problemy seksualne, szybsze starzenie się i przedwczesną śmierć.

Warto zwrócić także uwagę, że wykonywanie pracy w porze, gdy inni śpią pociąga za sobą konieczność "nadrobienia" snu w ciągu dnia, co utrudnia bycie aktywnym uczestnikiem życia społecznego i utrzymywanie kontaktów towarzyskich oraz więzi rodzinnych.

Wykazano, że sprawność umysłowa człowieka jest największa w ciągu dnia i najmniejsza w środku nocy. W godzinach 14-15 nieznacznie pogarsza się czas reakcji na dźwięk czy koordynacja wzrokowo-ruchowa. Wpływ na to może też mieć rodzaj wykonywanej pracy, a ściślej towarzyszące jej zmęczenie czy znudzenie, które swoje maksimum osiąga między 16 a 18. Jak wynika z testów psychologicznych w porze nocnej sprawność umysłowa ulega znacznemu pogorszeniu (najgorzej jest miedzy 1 a 3 w nocy).

Skutki biologiczne pracy zmianowej

• stres,
• uczucie przeciążenia,
• brak satysfakcji zawodowej,
• objawy wypalenia,
• depresja,
• zaburzenia snu,
• występowanie chorób sercowo-naczyniowych (choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze,
• Skutki zdrowotne pracy zmianowej,
• schorzenia układu pokarmowego,
• zaburzenia snu,
• choroba wrzodowa,
• zmiany w wydzielaniu hormonów,
• bezsenność, deficyt snu,
• schorzenia układu krążenia,
• nerwice, stany lękowe, depresje, lekomania,
• choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze.

Na nocnej zmianie stosunkowo częściej niż na zmianie dziennej zdarzają się wypadki, których przyczyną jest tzw. "błąd ludzki".

"Liczba błędów popełnianych przez różne grupy zawodowe pracowników zmianowych wiąże się z porą doby, w jakiej jest wykonywana praca. Wykazano jej związek z krzywą dobowej zdolności do pracy zarówno fizycznej jak i umysłowej" - zwraca uwagę ekspertka CIOP.

Przykładem mogą być dwie wielkie katastrofy elektrowni atomowych: Three Miles Island (USA, godz. 04:00) i Czarnobyl (Ukraina, godz. 02:23), oraz zakładów chemicznych w Bhopal (Indie, godz. 00:40), w których liczba ofiar śmiertelnych liczona jest w tysiącach.

Wyniki analizy wypadków wśród pracowników zmianowych, opisane przez dwóch szwedzkich uczonych, wskazują, że ryzyko wypadku i urazu w ciągu kolejnych nocy pracy zmianowej jest o ok. 6 proc. wyższe podczas drugiej nocy, o 17 proc. wyższe podczas trzeciej nocy i o 36 proc. wyższe podczas czwartej nocy.

Zdaniem ekspertów nie ma co liczyć na całkowitą eliminację negatywnych skutków pracy zmianowej, ponieważ organizm człowieka nie jest przystosowany do wykonywania pracy fizycznej czy umysłowej z tą samą efektywnością o dowolnej porze doby.

Oto, co - zdaniem ekspertów - można zrobić, żeby ograniczyć negatywny wpływ nocnej pracy na nasze życie:

• jeśli masz wpływ na grafik wybieraj tzw. szybką rotację zmian (co kilka dni), najlepiej zgodnie z ruchem zegara: zmiana ranna - popołudniowa- nocna
• wynegocjuj by poranna zmiana rozpoczynała się o 7.00 (gdy rozpoczyna się o 06:00 wpływa na deficyt snu (zwłaszcza fazy REM)
• jeśli możesz nie bierz zmian wydłużonych do 10-12 godzin, narastające wówczas zmęczenie i zwiększone ryzyko wypadku
• zadbaj o higienę snu - to ważne także, gdy śpisz w ciągu dnia, nadrabiając zarwaną noc: zaciągnij zasłony, wywietrz sypialnię zanim się położysz, nie kładź się spać w ubraniu, w którym pracowałeś
• zadbaj o zdrowe odżywianie,
• zażywaj ruchu,
• badaj się regularnie,
• stosuj fototerapię (dowiedziono korzystne działanie jasnego światła na łagodzenie skutków pracy nocnej u pracowników zmianowych).

Źle wpływa na powodzenie pracy zmianowej wpływa m.in. wiek powyżej 50. roku życia, uzależnienia, choroby (psychiczne, układu krążenia lub pokarmowego, padaczka, cukrzyca, alergie), skłonność do zaburzeń snu, dodatkowa praca lub intensywne zajęcie w dzień, tzw. chronotyp poranny ("skowronek") czy osobowość neurotyczna (introwersja).

Oprac: zdrowie.pap.pl / Monika Wysocka