Otyłość to złożona, wieloczynnikowa choroba, spowodowana stylem życia promującym dodatni bilans energetyczny i występująca u ludzi z genetyczną predyspozycją do otyłości. Choroba charakteryzuje się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej u mężczyzn powyżej 25%, a u kobiet powyżej 30% masy ciała.
Postępująca mechanizacja i zdobycze techniki oraz udogodnienia mechaniczne zastąpiły obecnie pracę ludzką zmniejszając codzienną aktywność człowieka. Dodatkowo, dostęp do wysokokalorycznej żywności, nadmierne spożycie przetworzonych tłuszczów i węglowodanów oraz soli, nieregularne żywienie w połączeniu z niską aktywnością fizyczną spowodowały narastającą epidemię otyłości.
Te zmiany w efekcie spowodowały zwiększenie średniej masy ciała w populacji światowej. Znaczny wzrost otyłości i nadwagi widoczny jest zwłaszcza u dzieci i młodzieży w bogatych kraj przemysłowych a także rozwijających się. Podobnie w Polsce obserwuje się zwiększenie ilości osób z nadwagą i otyłością wraz z wiekiem i w populacji w wieku powyżej 65 lat częstość ta wynosi ponad 70 %.
Coraz więcej otyłych
Na podstawie badania NATPOL 2011 obejmującym około 18 milionów Polaków, stwierdzono w ciągu ostatnich dziesięciu lat istotny wzrost odsetka osób otyłych. Otyłość dotyczy obecnie 22% polskiej populacji w naszym kraju i jest jej o 3% więcej niż wykazano w badaniu NATPOL II dziesięć lat temu (19%).
Leczenie otyłości jest niestety trudne i długotrwałe. Celem leczenia jest poprawa zaburzeń metabolicznych oraz profilaktyka ponownego wzrostu masy ciała. Obecnie nie ma "cudownej tabletki", dzięki której można zredukować masę ciała bez zmiany dotychczasowych nawyków. Podstawą leczenia jest modyfikacja stylu życia wraz z ograniczeniami dietetycznymi i zwiększeniem aktywności fizycznej.
Prawidłowo skomponowana dieta powinna stanowić zrównoważone jakościowo pożywienie dostarczające składniki odżywcze zgodnie z normami żywieniowymi.
Klucz - odpowiednia dieta
Najważniejszym zaleceniem jest ograniczenie spożycia cukrów prostych i pokarmów bogatotłuszczowych oraz wyskokoprzetworzonych. Zalecenia dietetyczne obejmują także modyfikacje nawyków żywieniowych chorego, poprzez zwrócenie uwagi na sposób przygotowywania pokarmów. Taki sposób postępowania jest jednak trudny i czasochłonny.
Często pacjent wymaga dodatkowo wsparcia terapią psychologiczną. W badaniach obserwacyjnych czy prewencyjnych, takich jak Finnish Prevention Study, czy amerykanskie Diabetes Prevention Program (DPP) wykazano skuteczność takiego postępowania.
Jednak należy zdawać sobie sprawę, że pacjent uczestniczący w badaniu ma do dyspozycji ekipę specjalistów: lekarza, edukatora, dietetyka, rehabilitanta, psychologa, którzy pomagają wytrwać choremu w tej trudnej sytuacji. Z kolei leczenie farmakologiczne jest bardzo ograniczone - pomimo stale wzrastającej wiedzy o mechanizmach kontrolujących apetyt, obecnie dostępny jest zaledwie kilka preparatów zarejestrowanych jako odchudzające.
Zachowawcze postępowanie ma też swoje ograniczenia. Większość chorych nie przestrzega długofalowo zaleceń i często po uzyskaniu wstępnej redukcji masy ciała wraca do poprzednich nawyków i ponownego przyboru masy ciała.
Chirurgia bardzo skuteczna
Wobec piętrzących się trudności w uzyskaniu redukcji masy ciała coraz częściej zaleca się interwencję chirurgiczną. Leczeniem operacyjnym otyłości zajmuje się dziedzina chirurgii nazywana chirurgią bariatryczną. Historia zabiegów bariatrycznych sięga już 30 lat. Wskazania zalecają przeprowadzenie zabiegu bariatrycznego u chorych z BMI powyżej 40 kg/m² lub współistnienia otyłości mniejszego stopnia z chorobami towarzyszącymi po półrocznym okresie leczenia farmakologicznego - wtedy należy rozważyć leczenie operacyjne.
Zabiegi te można podzielić na dwie grupy: zabiegi wyłącznie restrykcyjne (tzn. ograniczające objętość jednej porcji pokarmu) oraz mieszane restrykcyjno-malabsorbcyjne (tzn. oprócz cechy tych poprzednich zmniejszają wchłanianie składników odżywczych). Aktualnie najbardziej popularne to: opaskowanie żołądka (częściej w Europie) i by-pass żołądkowy (częściej w USA).
Do najczęściej wykonywanych zabiegów należą: balon śródżołądkowy implantowany endoskopowo, regulowana opaska żołądkowa, rękawowa resekcja żołądka, zespolenie omijające żołądek z długim lub krótkim ramieniem oraz wyłączenie żółciowo-trzustkowe. Interwencje chirurgiczne polegają na mechanicznym zmniejszeniu objętości żołądka jak rękawowa resekcja żołądka lub oprócz gastroplastyki żołądka, wykonanie jeszcze bypassu żołądka z wyłączeniem ok. 150 cm jelita czczego z zespoleniem metodą Roux-en-Y. Uzyskuje się po nich około 30-40% redukcję masy ciała.
Zabiegi chirurgiczne powodują zmniejszenie apetytu na zasadzie prostego działania mechanicznego oraz obniżają poziom hormonów oreksygennych - ghreliny oraz poziomu inkretyn, przez co w sposób znaczący zmniejsza się samo uczucie łaknienia. Ryzyko okołooperacyjne jest niezbyt duże. Większość zabiegów jest obecnie wykonywana w technice laparoskopowej, co powoduje skrócenie czasu hospitalizacji i zmniejsza trudności związane z gojeniem się rany pooperacyjnej.
Obecnie techniki operacyjne wydają się najskuteczniejszą, długofalową metodą leczenia otyłości. Z badań obserwacyjnych wynika, że ten sposób leczenia prowadzi do utrzymywania się redukcji masy ciała po 10 latach. Zwiększa przeżycie chorych o średnio 14 - 25% zmniejszając ich umieralność z wszystkich przyczyn, a zwłaszcza z przyczyn sercowo-naczyniowych, z powodu nowotworów, poprawia ich jakość życia co często łączy się z powrotem do pracy.