Już sam fakt, że herbata jest naturalnym, niskoprzetworzonym produktem roślinnym, spożywanym codziennie przez większość populacji, inspiruje do głębszego poznania jej walorów żywieniowych i wpływu na zdrowie. Popularność herbaty stała się więc impulsem do licznych badań naukowych, zwłaszcza że równolegle nastąpił znaczny rozwój nauk żywieniowych.
Nazwa "herbata" jest zastrzeżona do produktu otrzymanego z rośliny (liści, pączków lub delikatnych łodyżek) rodzaju botanicznego Camellia, dlatego też wszystkie inne gorące napary z roślin są umownie nazywane "herbatką".
Prozdrowotne związki herbaty - polifenole
Głównymi składnikami surowca herbacianego są polifenole, które podczas jego fermentacji przechodzą znaczne zmiany biochemiczne, co z kolei determinuje skład naparów herbat.
Herbata zielona zawiera głównie katechiny, spośród których dominuje galusan epigalokatechiny (EGKG), stanowiący ponad 50% ich ogólnej ilości. Jest to związek uważany za najbardziej aktywny biologicznie składnik herbaty zielonej.
Herbata czarna zawiera niewielką ilość katechin, ponieważ na skutek procesu fermentacji ulegają one przekształceniu do tanin, nadających tej herbacie charakterystyczne ciemne zabarwienie. Prawdopodobnie o właściwościach odżywczych herbaty i jej wpływie na zdrowie w największym stopniu decydują właśnie polifenole. Ich zawartość w herbacie zaparzonej zależy od sposobu jej przygotowania, w tym ilości herbaty użytej na porcję, temperatury wody i czasu parzenia. Z badań dotyczących stopnia ekstrakcji polifenoli do naparu wynika, że największą ich zawartość (170 mg/l) mają herbaty parzone przez 10 minut.
Działanie polifenoli
Picie herbaty zielonej może być elementem profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych. Nie ma jednak zgodności co do dziennej ilości herbaty, która zapewnia taki efekt. W niektórych badaniach u osób pijących więcej niż 2 filiżanki herbaty zielonej stwierdzano mniejsze stężenie cholesterolu całkowitego i szkodliwej frakcji LDL, co w opinii ekspertów przekłada się na mniejsze o 20-30% ryzyko zgonu z powodu chorób serca. W świetle innych badań hamujący wpływ herbaty zielonej na rozwój chorób układu krążenia można zaobserwować dopiero przy piciu znacznie większych ilości - co najmniej 7 filiżanek dziennie.
Pomimo dysproporcji pomiędzy liczbą badań dotyczących herbaty zielonej i czarnej, podobne wnioski nasuwają się także w odniesieniu do herbaty czarnej. Z przeglądu badań epidemiologicznych wynika, że picie co najmniej 3 filiżanek takiej herbaty dziennie obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Do takich efektów przyczyniają się prawdopodobnie obecne w czarnej herbacie taniny.
Herbata a nowotwory
Szczególne zainteresowanie naukowców budzi wpływ regularnego picia herbaty na rozwój nowotworów przewodu pokarmowego. W przypadku raka żołądka wnioski są dość sprzeczne. Niektórzy eksperci sugerują, że picie 6 porcji zielonej herbaty dziennie zmniejsza ryzyko nowotworów żołądka o 20%. Inni twierdzą, że osoby pijące 5-10 filiżanek zielonej herbaty dziennie nie chorują na raka żołądka rzadziej niż pijący 1-2 filiżanki dziennie. Podobnie w przypadku nowotworów jelita grubego.
Niektóre badania wskazują, że picie herbaty zielonej może mieć niewielki wpływ na zmniejszenie ryzyka tych nowotworów, inne nie wykazują żadnej zależności. Wszyscy autorzy podkreślają jednak, że badania należy interpretować bardzo ostrożnie, ponieważ wielu czynników istotnych dla rozwoju choroby nie sposób uwzględnić w pracach naukowych.
Herbata i otyłość
Problem globalnej otyłości skłania naukowców do poszukiwania składników diety sprzyjających kontroli masy ciała. Pewne nadzieje pokładane są w zielonej herbacie, która, jak wykazały badania na zwierzętach, za sprawą kofeiny i galusanu epigalokatechiny może redukować wchłanianie tłuszczu, zwiększać wydatek energetyczny organizmu oraz spalanie tkanki tłuszczowej. Tych wniosków dotychczas nie potwierdziły wyniki badań prowadzonych u ludzi, niemniej jednak ekstrakty zielonej herbaty są już powszechnie stosowane w suplementach diety wspomagających odchudzanie.
Jednak herbata nie zawsze sprzyja zdrowiu, Szczególne ryzyko uszkodzenia wątroby występuje przy spożywaniu ekstraktu zielonej herbaty na pusty żołądek. Dlatego też przyjmowanie takich preparatów w przypadku jednoczesnego stosowania diety odchudzającej z opuszczaniem posiłków może być ryzykowne.
Inne związki zawarte w herbacie
Teina
Herbata zawiera także kofeinę, z uwagi na źródło pochodzenia nazywaną teiną. Jej zawartość w naparach herbat jest ściśle uzależniona od czasu parzenia. Szklanka naparu przygotowanego z jednej łyżeczki liści herbacianych i parzonego 5 minut zawiera 30-45 mg kofeiny, zaś bardzo krótko parzona (15 sekund) herbata w saszetkach dostarcza ok. 15 mg kofeiny. Mocna herbata może zatem zawierać ilość kofeiny porównywalną do "słabej" kawy.
Szczawiany
Herbata zawiera też znaczną ilość szczawianów. Herbaty zielone, parzone w niższej temperaturze (75°C), charakteryzują się mniejszą zawartością szczawianów niż herbaty czarne, zalewane wrzątkiem. Związki te łączą się ze składnikami mineralnymi diety, tworząc nierozpuszczalne sole, przez co mogą zwiększać ryzyko rozwoju kamicy nerkowej. Osoby z rozpoznaną kamicą powinny znacznie ograniczyć picie mocnych naparów herbat. Dużych ilości herbaty nie zaleca się także osobom z niedokrwistością z niedoboru żelaza, ponieważ polifenole, zwłaszcza w herbacie czarnej, poprzez wiązanie żelaza niehemowego ograniczają jego absorpcję w przewodzie pokarmowym nawet o 80%. Takim pacjentom nie zaleca się picia herbaty podczas posiłków ani też popijania herbatą przyjmowanych preparatów żelaza bądź innych leków.
Więcej o herbacie przeczytacie w Medycynie Praktycznej