Dzisiaj przypada Europejski Dzień Prostaty. Jak pokazują badania, rak gruczołu krokowego jest drugim co do częstości nowotworem występującym wśród mężczyzn w Polsce. Problem będzie coraz większy, bo na raka prostaty chorują starsi, a żyjemy coraz dłużej. Na pytania dotyczące raka prostaty odpowiada nasz ekspert, urolog dr Tomasz Wiatr.
Czym jest prostata?
Stercz, (po łacinie prostata), to nieparzysty gruczoł wielkości kasztana umiejscowiony poniżej pęcherza moczowego, w miednicy mniejszej. Składa się z dwóch płatów oddzielonych bruzdą centralną wyczuwalną w badaniu przezodbytniczym, a sporadycznie może również występować płat środkowy wpuklający się do światła pęcherza moczowego. Miąższ gruczołu krokowego tworzą elementy gruczołowe, oraz zrąb zbudowany z tkanki łącznej i włókien mięśni gładkich. Jest częścią składową męskiego układu płciowego. Jego wydzielina to mętna biaława ciecz, w której zawieszone są plemniki, umożliwiając im tym samym poruszanie.
Jakie problemy związane z prostatą najczęściej dotykają mężczyzn?
Najczęstsze problemy z którymi borykają się mężczyźni to łagodny rozrost stercza (BPH-benign prostatic hyperplasia) i rak gruczołu krokowego.
Jak wykryć raka?
Podstawowymi narzędziami diagnostycznymi pozwalającymi rozpoznać raka gruczołu krokowego są: badanie gruczołu palcem przez odbytnicę ( digital rectal egzamination - DRE) i oznaczenie stężenia swoistego antygenu sterczowego (prostate specific anigen - PSA) w surowicy krwi. Ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie obecności gruczolakoraka w wycinkach stercza pobranych metodą biopsji rdzeniowej lub w preparatach pooperacyjnych. Badanie histopatologiczne rdzeni tkankowych pozwala na określenie stopnia histologicznej złośliwości guza i zasięg nowotworu.
Badanie palcem przez odbytnicę (per rectum), którego istotą jest ocena wielkości, spoistości, kształtu i bolesności gruczołu krokowego. W warunkach prawidłowych wyczuwa się dobrze odgraniczony, elastyczny, symetryczny gruczolak z wyraźnie badalną bruzdą międzypłatową. Znacznie powiększony gruczoł krokowy, równomiernie wzmożonej konsystencji świadczy o łagodnym rozroście gruczołu krokowego. Wszelkie anomalie od tego stanu, zwłaszcza asymetryczne obszary o wzmożonej konsystencji mogą sugerować przede wszystkim nowotwór. Większość ognisk raka gruczołu krokowego znajduje się w strefie obwodowej i dlatego można je wykryć na podstawie właśnie badania per rectum. U 18% pacjentów rak stercza wykrywany jest tylko na podstawie nieprawidłowego wyniku DRE niezależnie od poziomu PSA.
Rozpoznanie raka gruczołu krokowego zostało zrewolucjonizowane po wprowadzeniu oznaczania PSA w surowicy, który nie jest biologicznym znacznikiem (markerem) swoistym dla raka stercza, jest natomiast swoisty dla tkanki gruczołowej prostaty.
Jakie są najczęstsze objawy?
Rak gruczołu krokowego w niskim stopniu zaawansowania klinicznego na ogół nie powoduje objawów klinicznych. U niektórych chorych stwierdza się objawy i dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych, będące raczej następstwem współistnienia łagodnego rozrostu stercza. Mogą się manifestować pod postacią częstomoczu dziennego lub nocnego, wąskiego strumienia moczu, wydłużenia czasu oddawania moczu, lub gwałtownymi parciami na pęcherz moczowy. Niektórzy chorzy mają uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza moczowego. W przypadku uogólnionego raka gruczołu krokowego pierwszym objawem mogą być bóle kostne w przebiegu przerzutów.
Co go powoduje?
Czynniki odpowiedzialne za rozwój raka gruczołu krokowego nie zostały dobrze poznane, jednak zidentyfikowano kilka z nich. Trzy najważniejsze czynniki ryzyka to: podeszły wiek, pochodzenie etniczne i czynniki dziedziczne. Niewykluczone, że czynniki środowiskowe mogą sprzyjać przemianie tzw. postaci utajonych raka gruczołu krokowego w postaci klinicznie jawnej. Czynniki takie jak dieta, wzorce zachowań seksualnych, spożycie alkoholu, narażenie na czynniki zawodowe lub nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe mogą być brane pod uwagę wśród możliwych czynników etiologicznych.
Kogo najczęściej dotyczy?
Zapadalność na raka gruczołu krokowego rośnie wraz z wiekiem. Choroba ta występuje rzadko przed 40. rokiem życia. około 75% raków stercza diagnozowanych jest u mężczyzn powyżej 65. roku życia.
Czy skłonności są dziedziczne?
Jednym z czynników odpowiedzialnych za rozwój raka gruczołu krokowego są czynniki dziedziczne. Ryzyko rozwoju raka u mężczyzn, których krewni pierwszego stopnia zachorowali na ten nowotwór, jest dwukrotnie wyższe od ryzyka występującego u mężczyzn, których krewni nie chorują, lub nie chorowali na raka gruczołu krokowego.
Ryzyko rozwoju raka stercza mających co najmniej dwóch krewnych pierwszego stopnia chorujących na ten nowotwór jest kilkukrotnie wyższe.
Prawdziwa postać dziedziczna raka gruczołu krokowego występuje w niewielkiej grupie chorych (około 9% wszystkich raków stercza). Rozpoznaje się ją, jeśli nowotwór występuje u więcej niż 3 krewnych, lub co najmniej dwóch, u których rak wystąpił w młodym wieku (przed 55. rokiem życia). Dziedziczny rak gruczołu krokowego zwykle rozpoznaje się 6-7 lat wcześniej, niż przypadki niedziedziczne.
Jak można leczyć raka prostaty?
Leczenia raka gruczołu krokowego zależy od stopnia zaawansowania nowotworu. Coraz wcześniejsze wykrywanie nowotworu, wczesne i dokładne określenie jego zaawansowania pozwala na dobór właściwej metody leczenia. Postępowanie terapeutyczne w przypadku raka gruczołu krokowego, nawet klinicznie ograniczonego do narządu, staje się bardziej złożone z powodu różnych możliwości terapeutycznych, które wykazują podobną skuteczność onkologiczną, natomiast znacznie różnią się działaniami niepożądanymi zależnymi od sposobu leczenia. Do wyboru pozostaje leczenia chirurgiczne ( sposobem laparoskopowym, robotycznym lub otwartym), radioterapia radykalna i uzupełniająca gruczołu krokowego, aktywny nadzór, leczenie hormonalne, skojarzenie hormonoterapii z miejscowymi metodami leczenia lub hormonoterapia paliatywna.
Istnieje możliwość leczenia hormonalnego? Na czym polega?
w zdecydowanej większości przypadków w momencie rozpoznania rak gruczołu krokowego wykazuje wrażliwość na działanie androgenów. Cecha ta jest wykorzystywana w leczeniu przeciwnowotworowym, bowiem wszystkie metody leczenia opisywane jako "hormonoterapia" opierają się głównie na eliminacji wpływu androgenów na komórki nowotworowe. Wspomniany efekt można osiągnąć poprzez chirurgiczne usunięcie źródła androgenów drogą obustronnej orchidektomii (kastracja chirurgiczna), hamowanie wydzielania gonadotropin i przez to androgenów za pomocą agonistów lub antagonistów LHRH (kastracja farmakologiczna), bądź blokowania receptorów androgenowych za pomocą antagonistów. Hormonoterapia może być stosowana jako samodzielna metoda w paliatywnym leczeniu zaawansowanych postaci raka gruczołu krokowego lub w skojarzeniu z metodami miejscowymi w postępowaniu radykalnym.
Powikłania po operacji raka prostaty?
Najczęstsze powikłania pooperacyjne po radykalnej prostatektomii obejmują powikłania w postaci krwawienia pooperacyjnego (1-11%), znacznego stopnia wysiłkowe nietrzymanie moczu (0-15%), impotencja (29-100%),, torbiel chłonna (1-3%), nieszczelność zespolenia pęcherzowo - cewkowego(0,3-15%), zwężenie cewki (2-9%). U mężczyzn poddanych prostatektomii radykalnej odsetek pooperacyjnych i późnych powikłań ze strony układu moczowego jest znacznie mniejszy, jeśli operacja jest wykonywana w ośrodku i przez chirurga o dużym doświadczeniu. Zaburzenia wzwodu dotyczą prawie wszystkich chorych, ale we wczesnym stadium zaawansowania można zastosować techniki pozwalające oszczędzić pęczki naczyniowo - nerwowe.
Statystki śmiertelności - ile osób umiera na raka prostaty?
Rak gruczołu krokowego jest rozpoznawany u około 15-20% mężczyzn w czasie ich życia, lecz jedynie 3% umrze z powodu tej choroby.
Można mu zapobiec? Jak?
Naturalny przebieg rozwoju raka gruczołu krokowego ma bardzo powolny, postępujący charakter. Z uwagi na dynamikę rozwoju najważniejsze w zapobieganiu rozwojowi nisko zróżnicowanych, zaawansowanych postaci raka stercza najważniejsza jest rutynowa, regularna kontrola u urologa. Systematyczna ocena PSA i badania per rectum.
Co roku przybywa chorych. Więcej choruje?
Obecnie 40-50% przypadków raka gruczołu krokowego rozpoznawanych jest we wczesnym stadium zaawansowania klinicznego. Odsetek rozpoznań małych, ograniczonych do narządu, dobrze zróżnicowanych raków stercza wzrasta, głównie ze względu na badania przesiewowe z użyciem PSA i stosowaniu wielordzeniowych schematów biopsji stercza. Ponadto świadomość, dostępność informacji na temat chorób gruczołu krokowego systematycznie wzrasta, a pacjenci stopniowo i powoli przełamują stres i wstyd związany z rutynową kontrolą u urologa.