Kiedy wątroba niedomaga i coraz gorzej trawi tłuszcze, warto przejść na dietę wątrobową. Odciąża ona organizm, a dzięki dostarczeniu składników niezbędnych do regeneracji, pozwala na szybszą odbudowę wątroby. Sprawdź, jak powinna wyglądać tego typu dieta i jakie produkty są w niej zalecane.
Wątroba to jeden z ważniejszych gruczołów w naszym organizmie. Jej główną funkcją jest oczyszczanie organizmu, magazynowanie niezbędnych witamin oraz gromadzenie glikogenu. Zajmuje się ona również produkcją żółci, która ułatwia trawienie tłuszczów. Jest niezbędna do przemian metabolicznych białek, lipidów, cholesterolu, czy węglowodanów. Pełni więc bardzo ważne role w ciele i każde jej niedomaganie odbija się na całym organizmie.
O tym, że wątroba zaczyna gorzej pracować, często dowiadujemy się przypadkiem. Zwykle nie ma wyraźnych symptomów z jej strony, które świadczyłyby o jej gorszym funkcjonowaniu. Czasami ktoś odczuwa nudności, wzdęcia, ma zaparcia lub biegunki. Może też czuć "ból wątroby", który jednakże nie jest typowym bólem (gdyż miąższ wątroby nie jest unerwiony), a jedynie sygnałem, że wątroba się rozpiera, a otaczająca ją otrzewna - rozciąga się. I to rozciąganie się otrzewnej można właśnie pomylić z bólem. Objawy bólu wątroby wynikające z jej rozpierania niekoniecznie jednak muszą świadczyć o schorzeniach wątroby. Mogą bowiem sygnalizować również kamicę żółciową lub być przejawem złogów w drogach żółciowych lub stanów zapalnych. W momencie, gdy czujemy, że z naszą wątrobą jest coś nie tak, warto wykonać badania diagnostyczne w tym kierunku i rozpocząć dietę wątrobową, która jest podstawą regeneracji tego gruczołu.
Wątroba - regeneracja w 3 krokach
Krok 1 - eliminacja szkodliwych czynników
Odbudowa wątroby nie jest możliwa, jeśli nie dokona się eliminacji szkodliwych czynników, które powodują jej niedomaganie. Do takich czynników należą np. przy stłuszczeniu wątroby - alkohol, tłuste jedzenie, leki.
Alkohol etylowy spożywany regularnie i w nadmiernych ilościach prowadzi do zaburzeń trawienia oraz wchłaniania i działa niekorzystnie na pracę mitochondriów. W wyniku nadmiernego picia następuje niedożywienie organizmu oraz obniżenie poziomu witamin i mikroelementów. Alkohol inaktywuje też enzym, który bierze udział w przemianie metioniny do S-adenozylometioniny, co powoduje zahamowanie syntezy glutationu i narażenie organizmu na stres oksydacyjny. Dopóki więc nie wyeliminuje się alkoholu z diety, nie jest możliwa regeneracja wątroby i jej całkowite uzdrowienie.
Niektóre leki, takie jak np. paracetamol, mogą również hamować odbudowę wątroby i dodatkowo przyczyniać się do jej dalszego uszkodzenia. Przedawkowanie paracetamolu prowadzi np. do martwicy centralnozrazikowej hepatocyta, co jest jednoznaczne z uszkodzeniem wątroby. Lek ten powoduje dysfunkcję mitochondriów, która skutkuje wyczerpaniem energii komórki, jak również pojawieniem się stresu komórkowego. A stres oksydacyjny i peroksydacja lipidów (do której też prowadzą leki) przyczyniają się w dalszej kolejności się do apoptozy (śmierci) hepatocytów. W związku z tym, pierwszą zasadą, jaka powinna obowiązywać w przypadku regeneracji wątroby, jest odstawienie zbędnych leków. Nie można tego jednak robić na własną rękę. O tym, jakie leki należy odstawić, powinien zawsze zdecydować lekarz prowadzący.
Krok 2 - dieta wątrobowa
Dieta wątrobowa to podstawowy element walki o zdrową wątrobę. Dzięki temu, że gruczoł ten otrzyma niezbędne składniki do regeneracji i pozbędzie się składników, które utrudniają jego odbudowę np. tłuste jedzenie, jest w stanie sam się odnowić. Wątroba jest to jeden z nielicznych narządów, które posiadają zdolność do odradzania się poprzez dokonywanie podziałów własnych komórek.
Jeśli ktoś cierpi na marskość wątroby i usunięta zostanie mu znaczna część tego gruczołu, to wątroba nawet z ¼ płata potrafi się zregenerować i zacząć normalnie funkcjonować. Dlatego warto zadbać o to, by dieta wątrobowa towarzyszyła pacjentowi od początku procesu leczenia i była jednym z ważniejszych jego punktów.
Dieta wątrobowa - co jeść?
Białka, tłuszcze, węglowodany
Dieta wątrobowa, a w szczególności dieta na stłuszczoną wątrobę, zakłada ograniczenie liczby nasyconych tłuszczów oraz węglowodanów, jak również wzbogacenie posiłków w witaminy i antyoksydanty. W diecie dopuszczalne są takie produkty jak: niskotłuszczowy nabiał, czyli: jogurty naturalne, chude sery, mleko z obniżoną zawartością tłuszczu. Dopuszcza również spożywanie, ale w niewielkich ilościach, masła lub śmietanki. Ilość białka w diecie, o ile nie ma się do czynienia z niedożywieniem, czy marskością wątroby, powinna być taka sama, jak dla zdrowej osoby dorosłej, czyli wynosić 1g/kg masy ciała. Najlepiej, aby było to białko o wysokiej jakości biologicznej, czyli takie, które zawiera większość enzymów endo- i egzogennych. Ten typ białka znajdziemy przede wszystkim w mięsie. W przypadku osób ze stłuszczoną wątrobą, powinno to być mięso chude np. kurczak, indyk, chuda wołowina, czy królik. Przygotowując posiłki, należy zrezygnować ze smażenia na rzecz duszenia, czy gotowania na parze. Wprowadzając z kolei do diety tłuszcze, warto mieć na uwadze, iż powinny stanowić one 30% wartości energetycznej diety.
W momencie, gdy chory ma żółtaczkę, co jest jednoznaczne z gorszym trawieniem tłuszczu, powinien sięgać po łatwostrawny tłuszcz zawarty np. w mleku, maśle lub śmietance. Całkowita eliminacja tłuszczu z diety nie jest wskazana, gdyż wówczas nie wchłaniałaby się witaminy rozpuszczalne w tłuszczach takie jak np. witamina A, czy D. Węglowodany powinny stanowić uzupełnienie energetyczne diety i być podawane w ilości około 300-400 g dziennie. Z tym, że węglowodany proste typu cukier, miód, dżem, nie powinny przekraczać ilości 50 g dziennie. Zbyt duża ich ilość może bowiem doprowadzić do podwyższenia poziomu trójglicerydów i zwiększyć stłuszczenie wątroby.
Antyoksydanty
Regeneracja wątroby wymaga dużej ilości antyoksydantów, w związku z tym dieta wątrobowa powinna zawierać dużą ilość borówek, winogron lub też jagód acai. W badaniach, które przeprowadzano na myszach, wykazano, że już po 6 tygodniach spożywania 3 g acai dziennie, u gryzoni zmniejszyło się stężenie trójglicerydów oraz polepszyła się odporność insulinowa. W związku z tym obniżone zostało również ryzyko stłuszczenia wątroby. Warto więc wprowadzić taki super food do diety, aby uzyskać podobne rezultaty.
Witaminy
Podczas uszkodzenia wątroby dochodzi do deficytu wielu witamin, w związku z tym należy uzupełniać ich niedobory, aby cały organizm, łącznie z wątrobą, mógł się regenerować. Jedną z witamin, której zaczyna brakować, gdy wątroba niedomaga, jest witamina A. Jej gromadzeniem zajmują się komórki gwiaździste, które stanowią ¼ objętości wątroby i są zdecydowanie mniej liczne niż hepatocyty (na 3,6 - 6 komórek gwiaździstych przypada aż 100 hepatocytów). Znajdują się one pomiędzy hepatocytami i zatokowymi komórkami nabłonka. Swoją budową bardzo przypominają komórki nerwowe, gdyż są rozgałęzione i mają wypustki dendrytyczne.
Jedną z głównych funkcji komórek gwiaździstych jest magazynowanie witaminy A. Ilość retinolu, jaka się znajduje się w tych komórkach, stanowi aż 80 % całej witaminy A gromadzonej w wątrobie. W momencie, gdy wątroba zostaje uszkodzona, w komórkach gwiaździstych dochodzi do zaniku kropli cytoplazmatycznych, które zawierały witaminę A. Ten brak zaczyna dość szybko odczuwać cały organizm. W związku z tym warto sięgnąć po wątróbkę drobiową, masło, czy sok marchwiowy z dodatkiem oleju, aby dostarczyć sobie odpowiedniej dawki witaminy A i przyspieszyć regenerację wątroby. Również witamina D oraz E korzystnie wpływają na proces jej odbudowy. Witamina E np. ochrania błony komórkowe przed działaniem wolnych rodników a także wpływa na zakończenie peroksydacji lipidów. Jej źródłem są oleje roślinne, awokado, czy kiełki pszenicy. Z kolei witamina D wspomaga proces odnowy wątroby nawet, jeśli pacjent ma wirusowe zapalenie wątroby. Jej najlepszym źródłem, oprócz promieni słonecznych, jest tran. Do regeneracji wątroby niezbędny jest też kompleks witamin z grupy B, który możemy sobie dostarczyć zjadając orzechy, pestki słonecznika, drożdże czy brzoskwinie.
Dieta wątrobowa - jadłospis
Dieta wątrobowa zakłada jedzenie 5-6 małych posiłków w regularnych odstępach czasu, co pozwala na odciążenie organizmu oraz na szybszą jego regenerację. Odbudowa wątroby przebiega sprawniej, kiedy ostatni z posiłków spożywa się 2-3 godziny przed snem. Pozwala to na nocną regenerację gruczołu i jego lepsze funkcjonowanie w trakcie dnia.
Przykładowy jadłospis na diecie wątrobowej:
Śniadanie: 2 kromki chleba pszennego, z odrobiną masła, twarożkiem wymieszanym z jogurtem naturalnym i natką pietruszki.
Drugie śniadanie: jogurt naturalny zmiksowany z truskawkami
Lunch: sałatka z pieczonego fileta z indyka, sałaty lodowej, pomidorów koktajlowych, ogórków z jogurtowym sosem bazyliowym.
Obiad: gotowane pulpety z kurczaka, ziemniaki, gotowana marchewka.
Kolacja: zupa z dyni, posypana pestkami z dyni i słonecznika.
Dieta wątrobowa - przepisy
Kisiel z jabłek
Składniki:
l 1 szklanka wody,
l 1 jabłko,
l 1 łyżka cukru,
l 2 goździki,
l Cynamon,
l 1 łyżka mąki ziemniaczanej
Przygotowanie: Zetrzeć jabłko na tarce (na grubszych oczkach) na wiórki. Zagotować ½ szklanki wody, w drugiej połowie rozmieszać mąkę ziemniaczaną. Na gotująca się w rondelku wodę wrzucić jabłka, cukier, cynamon i goździki. Pogotować chwilę, następnie wlać wodę z mąką ziemniaczaną i gotować jeszcze 2 minuty. Wlać do miseczki.
Szaszłyki z kurczaka z ryżem
Składniki:
l biały ryż,
l 1 podwójny filet z kurczaka,
l papryka,
l cukinia,
l bakłażan,
l sól,
l pieprz,
l przyprawa - curry
Przygotowanie: Warzywa i filet z kurczaka należy pokroić w grube kostki, następnie oprószyć go solą, pieprzem oraz przyprawą curry. Później należy nadziać na patyczek naprzemiennie kurczaka i warzywa. Ustawić piekarnik na temperaturę około 175 stopni i piec około 20 minut. W między czasie należy ugotować ryż.
Kluski z sera
Składniki:
l Biały, chudy ser
l 1 jajko
l Mąka pszenna
l Cynamon
l Sól
Przygotowanie: 125 g białego chudego sera trzeba rozgnieść widelcem i dodać do tego jedno jajko, szczyptę soli oraz mąkę pszenną. Następnie należy łyżką wrzucać po kawałku ciasta na osolony wrzątek. Gotować około 5 minut, podawać z lekko osłodzonym cukrem, jogurtem i cynamonem.
Krok 3 - odbudowa wątroby przez suplementację
Probiotyki
Choć probiotyki kojarzone są najczęściej z uzdrawianiem jelit, to jednak suplementacja odpowiednich szczepów bakterii probiotycznych, takich jak Lactobacillus rhamnosus GG czy Bifidobacterium, może przyczynić się do odnowy wątroby. W momencie bowiem, gdy błona jelit jest przepuszczalna i uszkodzona (a dzieje się tak np. na skutek nadużywania alkoholu), wówczas przez żyłę wrotną wnikają z jelit do wątroby różne toksyny. Endotoksemia jest czynnikiem uszkadzającym wątrobę. W związku z tym zadbanie o szczelną barierę jelitową, jest jednym z elementów walki o zdrową wątrobę. Dzięki zastosowaniu np. szczepu lactobacillus rhamnosus GG możliwa jest redukcja szkodliwego aldehydu octowego pochodzącego z alkoholu do kwasu octowego, co oznacza, że wątroba jest mniej przeciążona i może szybciej się regenerować.
Fosfolipidy
Regeneracja wątroby nie może obyć się bez odbudowania błon hepatocytów. Błony te zbudowane są w 65% z fosfolipidów ( w tym 40% z fosatydylocholiny) . W wyniku uszkodzenia wątroby przez toksyny, czy alkohol, fosfolipidy ulegają degradacji, co prowadzi do zesztywnienia błony komórkowej i pogorszenia jej funkcjonowania. Płynna błona hepatocytów jest niezbędna do tego, by wpuszczała do środka komórek tylko te składniki i substancje, które im służą. Jeśli ta przepuszczalność zostanie naruszona, wówczas wątroba zaczyna gorzej pracować. Chcąc, by odbudowa wątroby przebiegała sprawniej, trzeba dostarczyć jej więc fosfolipidów, czy to w postaci żółtek jaj, nasion soi, wątroby wieprzowej lub też sięgnąć po suplementy zawierające zbilansowaną i wyliczoną już dawkę fosfolipidów. Należy pamiętać, że aby fosfolipidy działały regenerująco na wątrobę, muszą być dostarczone w dawce przynajmniej 1800 mg na dobę i zawierać nie mniej niż 72% fosfatydylocholiny.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
Źródła:
l K. Plewka, A. Szuster-Ciesielska, M. Kandefer-Szerszeń, Rola komórek gwiaździstych w procesie alkoholowego włóknienia wątroby, "Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej" 2009, nr 63, s. 303-317 [w:] http://www.phmd.pl/api/files/view/25890.pdf
l Toksyczne uszkodzenie wątroby - współczesny pogląd na etiopatogenezę. Część II, praca zbiorowa, "Medycyna Pracy" 2011, nr 62 (2), s. 203-210 [w:]
l https://media.proquest.com/media/pq/classic/doc/2368150281/fmt/pi/rep/NONE?_s=v6pOWzGQtiYT2ELSCad4dz0NhsQ%3D
l B. Kasztelan-Szczerbińska, M. Słomka, K. Celiński, Dysfunkcja bariery śluzówkowej jelit i endotoksemia - ogniwa kaskady zapalnej w alkoholowej chorobie wątroby, "Przegląd Gastroenterologiczny" 2010, nr 5 (2), s. 77-82 [w:]
l https://www.researchgate.net/profile/Beata_Kasztelan-Szczerbinska/publication/246819493_Intestinal_barrier_disfunction_and_endotoxemia_-_Links_in_the_inflammatory_cascade_in_alcoholic_liver_disease/links/55295a2d0cf2779ab790a05f.pdf
l http://www.essentiale.pl/regeneracja-watroby
l K. Ekiert, M. Dochniak, Superfoods - idealne uzupełnienie diety, czy zbędny dodatek?, "Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne" 2015, nr 5, s. 401-408 [w:] http://www.pzp.umed.wroc.pl/pdf/2015/5/4/401.pdf
l D. Włodarek, Dietetyka, Warszawa 2005, s. 210-212