Cukrzyca należy do przewlekłych chorób cywilizacyjnych - oznacza to, że z roku na rok dotyka globalnie coraz większą liczbę osób w każdym społeczeństwie. Główną cechą cukrzycy i podstawą jej rozpoznania jest podwyższony poziom glukozy we krwi - czyli hiperglikemia. Czym grozi przewlekła hiperglikemia? Uszkodzeniem, zaburzeniem funkcji, a nawet niewydolnością narządów wewnętrznych w organizmie. Zmiany w drobnych naczyniach w przebiegu cukrzycy prowadzą do uszkodzenia siatkówki oka (retinopatii) i cukrzycowej choroby nerek (nefropatii). Natomiast zmiany w dużych naczyniach, mające charakter przedwczesnej miażdżycy, mogą skutkować zawałem serca, udarem mózgu i chorobą naczyniową nóg. Z kolei neuropatia (powikłanie dotyczące nerwów) zwiększa ryzyko rozwoju tzw. zespołu stopy cukrzycowej i powiązane z tym ryzyko amputacji stopy, a jeśli dotyczy serca - może powodować przedwczesną śmierć. W kontekście cukrzycy często słyszymy o insulinie. Czym ona jest? To hormon wydzielany przez trzustkę. Insulina pomaga glukozie dostać się do wnętrza komórek ciała człowieka. Jeśli krew ma podwyższony poziom glukozy, może to oznaczać problemy z wydzielaniem lub działaniem insuliny. Ze względu na przyczynę, wyróżniamy następujące typy cukrzycy:
1. Cukrzyca typu 1 - oznacza ona, że komórki beta trzustki są niszczone wskutek reakcji autoimmunologicznej organizmu (mającej źródło zarówno w czynnikach genetycznych, jak i środowiskowych). Prowadzi to do niedoboru insuliny w organizmie.
2. Cukrzyca typu 2. - ma więcej przyczyn. U większości chorych jest powikłaniem nadwagi. Najczęściej przebiega w kilku fazach. Pierwsza faza jest związana z otyłością i tzw. insulinoopornością, gdy przeładowane tłuszczem komórki ciała "bronią się" przed zalewem glukozy i działanie insuliny jest mniejsze od spodziewanego. Skutkuje to wzmożonym wydzielaniem insuliny przez trzustkę. Te zaburzenia są jeszcze łatwo odwracalne - ale warunkiem jest pozbycie się nadwagi. Rozwojowi cukrzycy mogą więc zapobiec dieta, ograniczenie kalorii i regularne ćwiczenia. Kolejna faza to już niedobór insuliny, której trzustka produkuje coraz mniej. Po niej następuje faza ostatnia, gdy hormon nie jest już wytwarzany i konieczne staje się leczenie insuliną - średnio po około 5-6 latach od rozpoznania cukrzycy. Trzeba jednak podkreślić, że im większa otyłość, tym wcześniejszy rozwój cukrzycy i szybszy wymóg leczenia insuliną.
3. Inne typy cukrzycy - jest to cała grupa chorób, których przyczynę możemy ustalić (np. stan po resekcji trzustki, guz trzustki, uszkodzenie trzustki w wyniku nadużywania alkoholu, infekcje, leki i substancje chemiczne, guzy przysadki lub nadnerczy wydzielające hormony przeciwstawne do działania insuliny, genetyczne defekty czynności komórek beta, genetyczne defekty działania insuliny i inne)
4. Cukrzyca w ciąży oraz cukrzyca ciążowa - hiperglikemia po raz pierwszy rozpoznana w ciąży
Bardzo dużym problemem jest zbyt późne rozpoznawanie cukrzycy. Prawie połowa osób ze świeżo rozpoznaną chorobą ma już zaawansowane powikłania naczyniowe, które istotnie wpływają na jakość ich życia. Mówimy o objawach, które są przypisywane często błędnie innym schorzeniom lub po prostu podeszłemu wiekowi, np. wstawanie w nocy, żeby oddać mocz, zaburzenia snu, zmęczenie, zaburzenia widzenia, osłabienie pamięci czy trudne gojenie się ran. Objawy, z którymi należy pilnie zgłosić się do lekarza, to: - wypijanie dużych ilości płynów - oddawanie dużych ilości moczu - chudnięcie, pomimo braku ograniczania kalorii - osłabienie - senność - zmiany ropne na skórze (np. czyraki) - infekcje narządów moczowo-płciowych
Cukrzycę rozpoznaje się wyłącznie na podstawie oznaczeń wykonanych w laboratorium. Badanie glikemii na czczo, czyli test doustnego obciążenia glukozą (OGTT), ma dwa etapy następujące bezpośrednio po sobie. Pierwszy - czyli pobranie krwi po 8-14 godzinach od ostatniego posiłku. Drugi - w którym pacjent w ciągu 5 minut wypija 75 g glukozy rozpuszczonej w szklance wody i 2 godziny później pobierana jest kolejna próbka krwi do badania. Natomiast glikemia przygodna to wynik z próbki krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatniego posiłku. Hemoglobina glikowana (HbA1c) to parametr określający stopień wyrównania cukrzycy w ciągu 3 miesięcy poprzedzających badanie krwi. Prawidłowe wartości glikemii wyglądają następująco:
- Na czczo 70-99 mg/dl
- W 120. minucie OGTT < 140 mg/dl
Stan przedcukrzycowy to dopiero "wstęp", w którym mogą już jednak występować powikłania charakterystyczne dla cukrzycy. Obejmuje zaburzenia:
1. Nieprawidłowa glikemia na czczo: 100-125 mg/dl
2. Nieprawidłowa tolerancja: w 120. minucie testu obciążenia glukozą (OGTT) 140-199 mg/dl Istnieją grupy ryzyka wymienione w poniższej tabeli, w których trzeba przeprowadzać co roku badania przesiewowe w kierunku cukrzycy/stanu przedcukrzycowego, gdyż najczęściej nie występują w tych grupach objawy hiperglikemii. Są to osoby:
Ponadto, u każdej osoby powyżej 45. roku życia należy wykonywać badanie w kierunku cukrzycy raz na 3 lata.
Główną metodą leczenia jest zmiana stylu życia (dieta i ćwiczenia) oraz wdrożenie leczenia metforminą. Zaleca się dietę bogatą w warzywa (co najmniej 3 porcje warzyw bogatych w błonnik dziennie) - z ograniczeniem węglowodanów prostych, tłuszczów zwierzęcych oraz zachowanym bilansem kalorycznym. U osób z nadwagą lub otyłością będzie to dieta o obniżonej o 500-600 kcal kaloryczności w stosunku do zapotrzebowania kalorycznego pacjenta. Dietę najlepiej dobrać indywidualnie i prowadzić pod okiem dietetyka. Dopuszczalna jest dieta niskokaloryczna, ale o zwiększonej (20-30% energii) zawartości białka - choć osoby z przewlekłą chorobą nerek powinny spożywać jedynie do 0,8-1 g białka/kg na dobę.
Węglowodany proste ograniczamy do minimum (cukier, słodycze, miód, napoje owocowe). Nie używamy fruktozy jako zamiennika cukru. Sposobem ograniczającym przyrost glikemii po posiłku jest spożywanie produktów podczas posiłku w następującej kolejności: warzywa-białko-węglowodany. Suplementacja dotyczy głównie witaminy D3 oraz witaminy B12 u osób leczonych przewlekle metforminą, jeśli potwierdzono jej niedobór. Rodzaj wysiłku fizycznego powinien być uzgodniony z lekarzem. Bardzo korzystny jest nordic walking. Wskazana aktywność fizyczna to przynajmniej 30 minut pięć razy w tygodniu, a najlepiej - codziennie. Warto tylko zwrócić uwagę na właściwe, wygodne obuwie. Wysiłek fizyczny poprawia wrażliwość na insulinę, pomaga normalizować glikemię i profil lipidowy, a także sprzyja redukcji masy ciała oraz poprawia nastrój. Bardzo istotne jest równoczesne leczenie nadciśnienia tętniczego (zaczynając od ograniczenia soli w potrawach) oraz leczenie zaburzeń lipidowych (począwszy od ograniczenia tłuszczów zwierzęcych w diecie), które nieleczone przyczyniają się do powikłań. Alkohol hamuje wyrzut glukozy z wątroby i może wywołać hipoglikemię. Pity przewlekle może spowodować też wystąpienie cukrzycy z powodu uszkodzenia trzustki. Papierosy z kolei nasilają wszystkie powikłania cukrzycy.
Glukometrem - to jego potrzebujemy, by samodzielnie kontrolować poziom glukozy we krwi. Nie służy on jednak do rozpoznawania cukrzycy, ale do monitorowania glikemii, dlatego powinien być przede wszystkim bardzo dokładny w pomiarach. A dodatkowo prosty w obsłudze, mieć duży wyświetlacz i szerokie pole do aplikacji próbki krwi - by korzystanie z niego było wygodne i łatwe, szczególnie dla osób starszych. Warto też wybrać nowoczesny nakłuwacz, dzięki któremu nakłucie palca nie będzie skomplikowaną czynnością. A samo korzystanie będzie komfortowe, na przykład dzięki takim funkcjom jak dostosowywanie głębokości wkłucia, czy bezpieczna wymiana i utylizacja lancetów.
Artykuł sponsorowany przez Roche Diabetes Care Polska przy współpracy z dr n. med. Zuzanną Skłodowską.
